دنیای اقتصاد : نیروی بازدارنده کسب و کارهای خانوادگی در ایران چیست؟ ارزیابی‌های پژوهشی نشان می‌دهد چالش‌ها و نیروهای بازدارنده رونق کسب و کار خانوادگی به پنج دسته «چالشهای محیط کلان کسب و کار»، «چالشهای مدیریتی»، «چالشهای توسعه لیدر»، «چالشهای مالکیتی» و «چالش خانوادگی» تقسیم می‌شوند.
نقش کسب و کارهای خانوادگی در اقتصاد کشورهای مختلف متغیر است و ارزیابی‌ها نشان‌دهنده آن است که سهم تولید ناخالص داخلی (GDP) در برخی کشورها به ۶۵ درصد نیز می‌رسد که این امر از اهمیت کسب و کارهای خانوادگی حکایت دارد. شرکت‌های خانوادگی شرکت‌هایی هستند که کنترل مالکیت آنها در اختیار یک یا چند عضو از یک خانواده قرار دارد و در بین صنایع و کسب و کارهای مختلف جایگاهی قوی و در اقتصاد جهانی سهم بسزایی را به خود اختصاص داده‌اند. به‌طوری که اکثر شرکت‌هایی که در دنیا وارد بورس شده‌اند شرکت‌های خانوادگی محسوب می‌شوند. در کشور ما نیز بخش عمده کسب‌و‌کارهای خصوصی، کسب و کارهای خانوادگی هستند که در ابعاد کوچک، متوسط یا بزرگ فعالیت می‌کنند. اما معمولا مسائل و مشکلاتی در این نوع کسب و کارها به وجود می‌آید که می‌تواند ماندگاری و عملکرد آنها را تحت تاثیر قرار دهد. مطالعه مدیریتی این کسب و کارها می‌تواند علاوه بر بالا بردن بهره‌وری و رشد این شرکت‌ها، باعث حفظ و توسعه سرمایه ملی، ایجاد برندهای ملی و بین‌المللی و توسعه کارآفرینی شود. براین اساس معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در گزارشی به بررسی ابعاد و ویژگی‌های مختلف کسب و کارهای خانوادگی پرداخته، سپس مهم‌ترین چالشهای رشد و بقای این کسب و کارها را بررسی کرده است.
چالش‌ها و نیروهای بازدارنده
در ارزیابی‌های صورت گرفته از «چالشهای کلان محیط کسب و کار» به‌عنوان یکی از چالش‌ها و نیروهای بازدارنده کسب و کارهای خانوادگی یاد شده است. این چالش متاثر از بی‌ثباتی سیاسی، بی‌ثباتی قوانین و ابهام و پیچیدگی‌های فراوان است. اما «چالشهای مدیریتی» نیز از عوامل نداشتن برنامه‌ریزی استراتژیک، حساسیت کم نسبت به عملکرد کارکنان و سازمان و عدم تمایل به جذب افراد توانمند خارج از خانواده تاثیر می‌گیرد. یکی دیگر از چالشهای اثرگذار در کسب و کار خانوادگی به «چالشهای توسعه لیدر» باز می‌گردد. چالشی بازدارنده که از نداشتن برنامه جانشینی مشخص، دوره طولانی لیدر شرکت (به‌طور متوسط ۲۵ سال در مقابل ۴ تا ۶ سال شرکت‌های غیرخانوادگی)، تمرکز بیش از حد در اتخاذ تصمیم، عدم حفظ روحیه ریسک‌پذیر و کوشا تاثیر می‌گیرد. یکی دیگر از چالش‌ها در کسب و کار خانوادگی به «چالش مالکیتی» بازمی‌گردد. این چالش از عدم تمایل به شراکت با دیگر افراد، ابهام مالکیتی بین اعضای خانواده، سرمایه‌گذاری مجدد ناکافی (به خاطر تقسیم اکثر سود سهام و رشد کم سرمایه اولیه) و رشد دارایی‌های خانواده و مقابله با مصرف بیش از حد این دارایی‌ها متاثر می‌شود. پنجمین عامل بازدارنده در کسب و کارهای خانوادگی به خود «چالشهای خانوادگی» باز می‌گردد؛ براساس ارزیابی‌های صورت گرفته تعارضات خانوادگی (حسادت، رقابت مخرب و…)، عدم تعریف شورای خانوادگی، عدم تفکیک نقش‌های خانوادگی و کاری و انتظار کارهای غیررسمی از سازمان به دلیل خانوادگی بودن، از جمله چالشهای اثرگذار در این بخش است.
سهم کسب و کار خانوادگی در دنیا
براساس ارزیابی‌های این گزارش به‌طور کلی شرکت‌های خانوادگی در کشورهای مختلف با اندکی اختلاف سهم مهمی در اقتصاد جهانی دارند و در برخی کشورها، کسب و کارهای خانوادگی سهم بزرگی در بورس به عهده دارند. براساس آمار اعلام شده از میان ۱۴ کشوری که بیشترین جایگاه کسب و کارهای خانوادگی را در اقتصاد دارند می‌توان به ایالات متحده آمریکا اشاره کرد. براساس برآورد صورت گرفته، سهم کسب و کار خانوادگی در این کشور ۹۵ درصد است که سهمی ۴۰ درصدی از GDP دارند و سهم نیروی کار کسب و کار خانوادگی در آمریکا نیز ۶۰ درصد است. ایتالیا دومین کشوری است که بیشترین سهم از کسب و کار خانوادگی را دارد؛ سهم کسب و کار خانوادگی در این کشور ۹۳ درصد است. در ارزیابی‌های صورت گرفته سهم این کشور در GDP مشخص نشده اما ۷۹ درصد از نیروی اشتغال این کشور در کسب و کار خانوادگی حضور دارد. ۸۰ درصد از کسب و کار فنلاند نیز به کسب و کار خانوادگی اختصاص دارد و ۴۰ تا ۴۵ درصد از GDP این کشور از طریق کسب و کارهای خانوادگی به وجود می‌آید و اشتغال ایجاد شده به واسطه کسب و کارهای خانوادگی در این کشور نیز ۴۰ تا ۶۰ درصد است. یونان به‌عنوان چهارمین کشور نیز ۸۰ درصد از سهم کسب و کار خود را به کسب و کار خانوادگی اختصاص داده و قبرس نیز به‌عنوان پنجمین کشور همانند یونان ۸۰ درصد از سهم کسب و کار خود را به کسب و کارهای خانوادگی سپرده است.